Bìm bìm là loại dây leo ưa ẩm và ánh sáng thường mọc hoang ở nơi bụi và bờ rào, được tìm thấy ở nhiều vùng quê, vùng núi thấp, trung du và đồng bằng. Tuy nhiên, rất ít người biết cây bìm bìm có tác dụng gì? Trong Đông Y, bìm bìm dược liệu được dùng để làm thuốc chữa các bệnh như tiểu buốt, tiểu rắt, tiểu ra máu, ho, phù thũng, mụn nhọt…Trong bài viết này chúng ta cùng tìm hiểu tác dụng của cây bìm bìm với sức khỏe.
1. Tổng quan về dược liệu bìm bìm
1.1. Đặc điểm
Bìm bìm hay còn gọi là bìm hy lạp có tên khoa học là Impomoea cairica (L.) Sweet; Ipomoea palmata Forsk, thuộc họ bìm bìm (Convolvulaceae).
Đặc điểm thân: là một loại dây leo, thân cành mảnh và có điểm lông hình sao.
Hình thái lá là hình tim, xẻ 3 thùy, nhẵn và xanh ở mặt trên, mặt dưới có lông, cuống dài, gầy, nhẵn.
Hoa bìm bìm có màu lam tím hay hồng tím nhạt, lớn, mọc thành xim, mỗi xim từ 1 đến 3 hoa.
Quả nang có hình cầu nhẵn, chia làm 3 ngăn.
Hạt màu đen hoặc trắng tùy loại.
1.2. Bộ phận dùng
Bìm bìm dược liệu là toàn bộ cây được dùng tươi hay phơi khô.
Hạt bìm bìm dược liệu gọi là khiên ngưu tử – có nghĩa là thằng bé dắt trâu.
Khiên ngưu tử có hai loại: bạch sửu hay bạch khiên ngưu tử (chỉ hạt màu trắng) và hắc sửu hay hắc khiên ngưu tử (chỉ hạt màu đen).
1.3. Thành phần hóa học
Bìm bìm dược liệu chứa thành phần chính sau:
Chất béo: chiếm khoảng 11%
Glucosid phacbitin (Purolic acid và Pharbitic acid): khoảng 2%
Lysergol, Chanoclavine, Nilic acid, Gallic acid, Penniclavine, Isopenniclavine, Elymoclavine.
2. Tác dụng của cây bìm bìm đối với sức khỏe?
Bìm bìm được tìm thấy ở nhiều vùng quê, vùng núi thấp, trung du và đồng bằng. Tuy nhiên, rất ít người biết cây bìm bìm có tác dụng gì? Theo Đông y, bìm bìm dược liệu có vị ngọt, tính hàn, quy kinh can, phế, thận, bàng quang và có tác dụng thanh nhiệt, lợi niệu, chữa phù thủng, giải độc,…
Bìm bìm dược liệu được sử dụng điều trị các tình trạng bệnh lý:
Bí tiểu, tiểu không thông, đái rắt, đái buốt, đái ít, tiểu ra máu,…
Phù thũng
Cước khí (tình trạng đau nhức bên trong gót chân do phong hàn thử thấp)
Giun sán (tẩy)
Đờm, ho suyễn do đờm ở phổi
…
Ngày nay, nhờ sự phát triển của y học, các hợp chất trong bìm bìm dược liệu được phân lập và thử tác dụng sinh học. Các nghiên cứu về tác dụng của vị thuốc khiên ngưu tử (hạt bìm bìm dược liệu) thu được kết quả như sau:
Tăng độ lọc Inulin của thận.
Thử tác dụng in vitro cho thấy tác dụng ức chế giun đũa.
Chất Pharbitin: có tác dụng tẩy mạnh tương tự như Jalapin, giúp diệt các loại giun, sán, ấu trùng.
Tuy nhiên, khiên ngưu tử có độc tính, có thể gây ngộ độc khi dùng ở liều cao nên cần đặc biệt thận trọng khi dùng.
Liều thường dùng của vị thuốc là 3 đến 6 gam dược liệu khô hoặc 15 – 30 gam bìm bìm dược liệu tươi. Có thể sắc để uống và hiệu chỉnh liều phụ thuộc đối tượng, tình trạng sức khỏe,…
3. Một số bài thuốc có bìm bìm dược liệu
Bìm bìm dược liệu thường được phối hợp trong các bài thuốc để trị bệnh sau đây:
3.1. Ho phế nhiệt
Ho phế nhiệt hay còn gọi là bệnh viêm phế quản. Bài thuốc trị bệnh như sau:
Bài thuốc 1: Công thức gồm 30g dây và lá bìm bìm, 20g lá dâu, 10g lá cam thảo. Đem sắc, uống 1 thang/ngày, chia 2 -3 lần uống.
Bài thuốc 2: Công thức gồm 30g dây và lá bìm bìm, 100g thân cây sậy, 30g rau diếp cá, 10g cam thảo dây. Đem sắc, uống 1 thang/ngày, chia làm 2 -3 lần, dùng 5 – 7 thang để đạt hiệu quả.
3.2. Đầu đinh, mụn nhọt
Công thức gồm 15 – 30g lá bìm bìm tươi. Đem nấu lấy nước, một phần để uống và phần còn lại đắp lên vùng da bị mụn nhọt. Hoặc cũng có thể giã bìm bìm tươi, đắp lên da mụn nhọt.
3.3. Phù do viêm thận
Công thức gồm khiên ngưu tử 100g – nghiền mịn; hồng táo (táo tàu) 80g – hấp chín, bỏ hột, giã nát; gừng tươi 500g – giã nát vắt lấy nước, bỏ bã; tất cả đem trộn đều thành bột nhão và cho vào nồi hấp khoảng 1 giờ. Sản phẩm thuốc thu được chia đều thành 8 phần và uống trong 2,5 ngày (chia 3 lần mỗi ngày); kiêng muối trong 3 tháng.
3.4. Chứng phù thủng
Bài thuốc 1: Lá bìm bìm non, cá quả hay cá diếc đem nấu thành canh và ăn cho đến khi hết phù. Lưu ý bệnh nhân nên kiêng ăn mặn trong thời gian điều trị.
Bài thuốc 2: Dùng độc vị khiên ngưu tử, tán mịn, ngày uống 2 lần, mỗi lần 4g, dùng nước chiêu thuốc. Hoặc khiên ngưu tử 10g sắc với 300ml nước đến khi thu được 150ml thành phẩm, chia 2 lần uống trong ngày.
3.5. Trướng bụng do xơ gan, viêm thận mạn tính
Phối hợp 80g khiên ngưu tử và 40g hồi hương. Mỗi ngày dùng 8 gam hỗn hợp trên, chiêu thuốc bằng nước sôi và dùng khi đói. Sử dụng trong vòng 2 – 3 ngày.
3.6. Phù nề sau sinh, chứng tiểu ít
Phối hợp 50g lá bìm bìm, 50g lá dâu, 50g ích mẫu, 2 lá sen, 1 chén đậu đen; hỗn hợp được sao vàng, sắc thành thang, mỗi ngày 1 thang chia thành nhiều lần uống, sử dụng liên tục trong vòng 10 – 15 ngày.
3.7. Đái buốt, đái rắt (áp dụng một trong 3 bài thuốc sau đây):
Bài thuốc 1: Sắc 50g lá mảnh cộng, 50g lá bìm bìm, uống 2 – 3 lần.
Bài thuốc 2: Sắc 30g lá mã đề, 20g râu ngô, 30g lá bìm bìm, uống 1 thang mỗi ngày.
Bài thuốc 3: Sắc 30g lá bìm bìm, 20g mã đề, 20g râu ngô, 10g cam thảo dây, 10g rễ cỏ tranh, mỗi ngày 1 thang, uống trong ngày.
3.8. Đái ra máu
Sắc hỗn hợp gồm 30g dây, lá cây bìm bìm, 30g hạt dành dành sao đen, 10g cam thảo dây; uống 1 một thang/ngày, chia 2 – 3 lần.
3.9. Đại tiện khô, táo
3g dây bìm bìm phơi khô, tán bột rồi đem pha với nước sôi, dùng như trà để uống mỗi ngày.
3.10. Gãy xương kín
Bài thuốc 1: Phối hợp một lượng bìm bìm bằng với dây tơ hồng, sau đó đem giã nhuyễn. Hỗn hợp tạo thành rộn với rượu dùng để bó và đắp ở chỗ xương bị gãy.
Bài thuốc 2: Phối hợp dây tơ hồng, dây bìm bìm, ráy leo, dây đau xương với lượng bằng nhau rồi giã nát và trộn với rượu, đắp vào nơi xương bị gãy. Thay thuốc một lần mỗi ngày (lưu ý cần phải chỉnh, nắn xương trước khi thực hiện).
4. Tác dụng của cây bìm bìm đối với làm đẹp
Theo kinh nghiệm dân gian, hạt bìm bìm được sử dụng để làm mờ các nốt tàn nhang và vết nám, chữa mụn trứng cá, làm mịn da mặt,…
Điều trị nám, tàn nhang: theo “Bản thảo cương mục” của Lý Thời Trân, cách thực hiện là dùng hắc khiên ngưu tử nghiền thành bột mịn, trộn với lòng trắng trứng gà, xoa đều lên da mặt trước khi đi ngủ và rửa sạch vào mỗi sáng; thực hiện liên tục đến khi các vết nám mờ. Đồng thời, phương pháp này còn giúp phòng và điều trị mụn trứng cá.
Chữa mụn trứng cá: Hắc khiên ngưu tử được tẩm rượu ủ trong 3 ngày, sau đó vớt hạt ra, phơi khô, nghiền thành bột mịn. Đầu tiên, giã gừng tươi vắt lấy nước cốt thoa lên chỗ da bị mụn, sau đó rắc bột thuốc lên; thực hiện mỗi ngày 2 – 3 lần để đạt hiệu quả.
Làm mờ các vết đen ở da mặt: phối hợp hắc khiên ngưu tử, bạch cương tàm (tằm vôi), tế tân với liều lượng bằng nhau, nghiền thành bột mịn. Hỗn hợp bột đem hòa với nước ấm để rửa mặt, ngày 3 – 4 lần.
Như vậy, bìm bìm dược liệu không chỉ có tác dụng đối với sức khỏe mà còn ứng dụng để xóa tàn nhang, nám và làm đẹp da,… Tuy nhiên, cần lưu ý không dùng khiên ngưu tử cho các đối tượng phụ nữ mang thai, người mệt yếu. Ngoài ra, khiên ngưu tử có chứa độc tính nhẹ nhưng cũng nên thận trọng khi dùng. Để dùng bìm bìm dược liệu trong điều trị bệnh an toàn và hiệu quả, bạn cần có chỉ định và tư vấn của bác sĩ.
