Tên gọi, danh pháp
Tên Tiếng Việt: Cây thồm lồm.
Tên khác: Đuôi tôm, bẻm, mía giò, mía bẻm, cây lôm, mía nung, hoả khôi mẫu, xích địa lợi, hoả mẫu thảo, chuồng chuồng, săm koy (Luang Prabang), hồng sơn thất (Trung Quốc), râu đăng di (H’mông), xốm cúng (Thái).
Tên khoa học: Polygonum chinense L., Polygonum sinense L.. Thuốc họ Rau răm (Polygonaceae).
Cây thồm lồm
Đặc điểm tự nhiên
Cây thồm lồm là loại cây bụi, thân đứng, sống dai, nhiều khi mọc rất dài và leo. Thân tròn, nhẵn, phân cành nhiều, có khía. Lá mọc so le, hình bầu dục hoặc hình trứng, gốc gần hình thận, đầu lá nhọn, những lá ở gần ngọn nhỏ hơn, gần tròn, không cuống và mọc ôm thân, hai mặt nhẵn, mặt trên đôi khi có vết rám đen hình chữ V, cuống lá ngắn, bẹ chìa hình trụ.
Cụm hoa mọc ở đầu ngọn thành xim, các xim lại tụ họp thành chuỳ tròn, có cuống phủ rất nhiều lông có hạch tiết, lá bắc thuôn, hoa màu trắng hoặc hồng, bao hoa gồm 5 phiến bằng nhau, nhị 8.
Quả hình chóp, có 3 cạnh, khi chín màu đen.
Mùa hoa quả: Tháng 8 – 11.
Cây thồm lồm mọc gần như ở khắp nơi ở nước ta, trẻ em thường lấy quả chín ăn, ngọt, còn các thân mập, tược lột vỏ, ăn thân (hơi chua chua).
Hoa và quả của cây thồm lồm
Phân bố, thu hái, chế biến
Cây thồm lồm phân bố rộng rãi ở vùng cận nhiệt đới và nhiệt đới Châu Á, gồm Trung Quốc, Nhật Bản, Ấn Độ, Mianma, Lào, Indonesia và Việt Nam. Ở Việt Nam, cây thồm lồm là loại cây rất quen thuộc, phân bố từ vùng núi (trừ vùng cao lạnh trên 1500m) đến trung du và đồng bằng.
Cây thồm lồm là cây ưa ẩm, ưa sáng và có thể hơi chịu bóng, thường mọc thành bụi lớn xen lẫn với các loại cây bụi khác ở ven rừng, ven đồi, đặc biệt ở ven các bờ sông suối, bờ ao hay lùm bụi quanh làng. Cây thồm lồm ra hoa quả nhiều hàng năm, hoa được thụ phấn nhờ côn trùng, tái sinh tự nhiên chủ yếu từ hạt. Cây chịu được chặt phá nhiều lần, phần còn lại có khả năng tái sinh khoẻ.
Dùng lá hay toàn cây tươi hoặc phơi hay sấy khô. Thường dùng tươi hơn, không phải chế biến gì đặc biệt. Hiện cũng không ai đặt vấn đề về trồng trọt.
Bộ phận sử dụng
Bộ phận sử dụng được của cây thồm lồm là toàn cây và lá, thu hái quanh năm, dùng tươi.
Cây thồm lồm chữa bệnh gì?
Theo Đông y, cây thồm lồm gai có tính mát, vị chua, ngọt mang lại công dụng tiêu độc, giải nhiệt. Cây thồm lồm chữa đau dạ dày, chữa trị mụn nhọt, kinh phong, sưng lở, lở ngứa, viêm da và kiết lỵ rất hiệu quả. Ở Ấn Độ, cây này được xem như có tác dụng chữa trị vết thương và chống bệnh scorbut.
Có thể dùng thồm lồm để chế biến chữa các bệnh như:
- Lỵ, viêm đường ruột;
- Viêm gan, đục giác mạc;
- Viêm amidan, viêm họng, ho gà, bạch hầu;
- Nấm âm đạo, viêm vú, bạch đới;
- Mụn nhọt, vết thương, chốc lở, rắn cắn;
- Làm thuốc nôn khi bị ngộ độc.
3. Cách thu hái và chế biến thồm lồm
Thu hái: Cây mọc quanh năm, có thể thu hái toàn thân cây và lá tươi để chế biến hoặc phơi khô sử dụng.
Các đơn thuốc được chế biến từ thồm lồm:
- Viêm nang lông: Sắc uống 20g thồm lồm gai và 15g bồ công anh để uống trong ngày. Bên cạnh đó, phối hợp thuốc bôi bên ngoài theo tỉ lệ: 2-thồm lồm gai, 1-ô tặc cốt (mai mực). Sau đó, tán 2 thứ này thành bột mịn, trộn vào đó 1 ít dầu vừng. Khi bôi vào vết thương thì dùng bông chấm thuốc lên chỗ bị viêm nang lông. Thực hiện 3 đến 4 lần/ngày.
- Chốc đầu: Nấu lá trầu với nước để rửa sạch vùng da đầu bị chốc. Giã nhuyễn 30g lá thồm lồm gai, sau đó vắt lấy phần nước cốt bôi vào vùng da ấy. Mỗi ngày bôi 2 lần cho đến khi khỏi bệnh.
- Mụn nhọt: Sắc 20g lá thồm lồm gai và 10g lá khổ sâm với nước uống 2 lần mỗi ngày. Song song với đó, giã nhuyễn lá thồm lồm gai để đắp lên chỗ bị mụn nhọt 2 lần mỗi ngày cho đến khi khỏi bệnh.
- Viêm da đầu: Rửa sạch và thái nhỏ 100g thồm lồm gai và 30g lá thông đuôi ngựa. Sắc lấy nước để gội đầu, có thể dùng để gội hàng ngày hoặc cách một ngày gội 1 lần.
- Lở ngứa: Lấy 20g lá thồm lồm gai, 15g rau sam, kinh giới 15g, hoa kim ngân 8g. Cho đồng thời tất cả các vị này vào nồi rồi nấu nước để tắm 2 lần mỗi ngày cho đến khi khỏi bệnh.
- Xơ gan: Lấy 20g thồm lồm gai, đại phúc bì 10g, thổ phục linh 12g, kim tiền thảo 10g, 15g nhân trần, 6g hoàng liên, cỏ seo gà 10g, mộc hương 10g. Rửa sạch tất cả và cho vào ấm, đổ 700ml nước sắc còn 250ml, chia 3 lần uống trong ngày. Một lộ trình như thế dùng 10 ngày.
Trên đây là những đặc điểm và tác dụng của cây thồm lồm mang lại. Trước khi sử dụng loại thảo dược này điều trị bệnh, người dùng cần nói chuyện với thầy thuốc để đảm bảo hiệu quả và an toàn.
